Сәбит Мұқанов

Әуелі тазартып ал іштің кірін,

Болмасын сыртың сұлу ішің ірің!—

Төлебай осы хабарды айтып келгенде, Қаратілеу не дерге білмей сасып қалды. Оның үрейлі кескінін көрген Төлебай, одан да жаман қорқытпақ боп:

Қызды неліктен балам емес деп санауы туралы ол көп ойланып, бір тұйықтан шыға алмай қоятын еді, ол «қыздың пайдасы не, әке - шешеге?.. Жат жұрттыққа жаралған адам. Ержеткен соң - ақ, маңдайына жазылған біреуге кете барады. Содан кейін әке - шешеге тиер түк пайдасы жоқ. Ендеше, оның несін бала дейміз?».

Қызды неліктен балам емес деп санауы туралы ол көп ойланып, бір тұйықтан шыға алмай қоятын еді, ол «қыздың пайдасы не, әке - шешеге?.. Жат жұрттыққа жаралған адам. Ержеткен соң - ақ, маңдайына жазылған біреуге кете барады. Содан кейін әке - шешеге тиер түк пайдасы жоқ. Ендеше, оның несін бала дейміз?».

Сондай қимылдарында талайларды жаралап, талайларды талдырып, мертіктіріп тастағандары бар.

«Өз қорлығыңнан жат қорлығы жақсы»

Терентий Диякович Долгоносовтың

Ақбоз ат айта қалғандай болды. Семізден жарап, бауыры тартылғаннан кейін, маңайынан өткен кісі оның сұлулығына тоқтап қарамай кете алмады. Аяңдаса да, желсе де, шапса да ол алдына жылқы түсірмеді. Бірақ Шолақ оны «бір

мінгенім — бір дәурен емес пе?» деп бәйгеге қоспады.

Ақбоз өте мінезді болды: Шолақтан басқаға атпаса ұстатпады, Шолақтың қолына құрықсыз тұрды, ерттеулі қалпында қаңтарусыз қойса қозғалмады, бос жіберсе қашпады, бейбіт оттамады, ішін жинақ қалпынан түсірмеді, «жат, кел, бар, отта, жуса!» деген сияқты сөздерді ұғып, бұлжытпай орындады.

Ақбозды Шолақ аса еркелетеді: мезгілінде оттатты, суарды, тамағын тәтті ғып берді, денесін кірлетпей күн сайын жуды, жал-құйрығын төгілдіре күн сайын тарады, атасынан қалған күмісті қалмақы ер - тоқымнан басқа тұрманды денесіне жолатпады, кекіліне үкі, құйрығына шолпы тақты, мінгенде денесіне қамшы тигізбеді. Солайша мәпелеген иесінің «аяңда

жорт, шап!»—дегенін Ақбоз тізгінді ұстаудан аңғарды да, бұйрығын қалт етпеді.

Әсем Ақбозбен ел аралап думан-сауықпен күн кешірген Шолақ, бір күні бір ауылда қыз ұзататын тойға кез келді. Ауылдың әдетімен, кешкі ойында қыз - бозбала аралас отырғанда Шолаққа ұзататын қыздың қасынан орын тиді. Бұл кезде Шолақ 23 те еді.

Қасына отырған қызға қараса: аршыған жұмыртқадай аппақ жүзді, мөлдір көзді, мінезі ойнақы біреу екен.

Қызға қылықты Шолақ, шүйіркелесіп отырып сырын біліп алды: ұзатқалы отырған күйеуін менсінбейді екен, амалсыз барғалы отыр екен. Аты — Балқаш, әкесінің аты — Қожа.

Балуанның бала жасынан бойына біткен бір мінезі — аяғыштық еді. Сол қалпына