Birinci Pyotr

Boyar Matveyevi təcili geri çağırdılar, çariça onun məsləhətləri ilə hərəkət etməyi qərara almışdı. Matveyev Pustozyorskdan paytaxta gəlib çatana kimi, Narışkinlərin əleyhdarları Miloslavskilər və Sofya tarixçi S.M.Soloyovun sərrast ifadəsinə görə “sui-qəsd qazanı qaynatdılar”, öz əleyhdarları ilə mübarizədə strelets qoşunundan silahlı dayaq kimi istifadə etdilər. Onu da qeyd edək ki

ədim Yunanıstan elmlərin məbədi sayılırdı. Ancaq taleyin hökmü ilə oradan didərgin düşənlər İtaliyada özlərinə sığınacaq tapdılar, sonra isə Avropanın hər yerinə səpələnilər. Polşaya da gedib çıxdılar. Əcdadlarımız avam olduqlarından onları vətənimizə buraxmadılar və biz əvvəlki kimi cəhalət içərisində yaşamaqda davam etdik. Əvvəllər bütün alman və polyak xalqları da belə bir vəziyyətdə yaşamışdılar. Lakin onların mahir və ağıllı hökmdarlarının böyük səyləri sayəsində bu xalqların gözləri açıldı və onlar özləri qədim zamanlarda, yalnız Yunanıstanın öyünə bildiyi elmləri və sənətləri o biri xalqlara öyrətməyə başladılar. İndi də bizim növbəmiz gəlib çatmışdı. Bunun üçün gərək səmimi-qəlbdən və danışıqsız mənim niyyətlərimi həyata keçməsinə kömək edəsiniz, itaətkar olasınız, zəhmətə qatlaşasınız. Latın kəlamında deyildiyi kimi: “İbadət edin və zəhmətdən qorxub çəkinməyin”.

kvadan yola düşdü. Kolomnada Apraksin, Tolstoy, habelə arvadı Yekaterina Alekseyevna ona qoşuldular. İmperator yaxın adamları ilə birlikdə Kolomnadan su yolu ilə Həştərxana getdi, oradan isə iyulun 18-də piyada qoşunlarına başçılıq edərək, gəmilərlə Xəzər dənizinə yollandı. Yürüşdə 5 min matros, 22 min piyada, 9 min süvari, habelə qeyri-nizami qoşunlar iştirak edirdilər. Süvari dəstəsi cənuba quru yolla, dəniz sahili boyunca çapırdılar.
Pyotr Senata yazdığı məktubda öz yürüşünü belə təsvir edirdi: “Biz Həştərxandan Terekə qədər, Terekdən isə Aqraxana qədər dənizlə gəldik; oradan fərmanlar göndərdik, sahilə çıxıb, uzun müddət süvari dəstəsini gözlədik. Süvari dəstəsi yolu boyu susuzluqdan və keçidlərin pis vəziyyətdə olmasından çox əziyyət çəkmişdi”.

kvadan yola düşdü. Kolomnada Apraksin, Tolstoy, habelə arvadı Yekaterina Alekseyevna ona qoşuldular. İmperator yaxın adamları ilə birlikdə Kolomnadan su yolu ilə Həştərxana getdi, oradan isə iyulun 18-də piyada qoşunlarına başçılıq edərək, gəmilərlə Xəzər dənizinə yollandı. Yürüşdə 5 min matros, 22 min piyada, 9 min süvari, habelə qeyri-nizami qoşunlar iştirak edirdilər. Süvari dəstəsi cənuba quru yolla, dəniz sahili boyunca çapırdılar.
Pyotr Senata yazdığı məktubda öz yürüşünü belə təsvir edirdi: “Biz Həştərxandan Terekə qədər, Terekdən isə Aqraxana qədər dənizlə gəldik; oradan fərmanlar göndərdik, sahilə çıxıb, uzun müddət süvari dəstəsini gözlədik. Süvari dəstəsi yolu boyu susuzluqdan və keçidlərin pis vəziyyətdə olmasından çox əziyyət çəkmişdi”.
Sonra xırda toqquşmaların zarafatyana təsviri verilir. Avqustun 23-də Dərbəndin naibi (canişini) şəhərin açarını Pyotra təqdim etdi.

kvadan yola düşdü. Kolomnada Apraksin, Tolstoy, habelə arvadı Yekaterina Alekseyevna ona qoşuldular. İmperator yaxın adamları ilə birlikdə Kolomnadan su yolu ilə Həştərxana getdi, oradan isə iyulun 18-də piyada qoşunlarına başçılıq edərək, gəmilərlə Xəzər dənizinə yollandı. Yürüşdə 5 min matros, 22 min piyada, 9 min süvari, habelə qeyri-nizami qoşunlar iştirak edirdilər. Süvari dəstəsi cənuba quru yolla, dəniz sahili boyunca çapırdılar.
Pyotr Senata yazdığı məktubda öz yürüşünü belə təsvir edirdi: “Biz Həştərxandan Terekə qədər, Terekdən isə Aqraxana qədər dənizlə gəldik; oradan fərmanlar göndərdik, sahilə çıxıb, uzun müddət süvari dəstəsini gözlədik. Süvari dəstəsi yolu boyu susuzluqdan və keçidlərin pis vəziyyətdə olmasından çox əziyyət çəkmişdi”.
Sonra xırda toqquşmaların zarafatyana təsviri verilir. Avqustun 23-də Dərbəndin naibi (canişini) şəhərin açarını Pyotra təqdim etdi. Məktubun axırında yürüşün şəraitinə ümumi qiymət verilir: “Yürüş uzaqları əhatə etməsə də, atların yemi olmadığından və havaların dözülməz dərəcədə isti keçməsi üzündən qarşıya hədsiz çətinliklər çıxır”. İsti o qədər şiddətli idi ki, Pyotr uzun saçlarını qısaltmağa vadar olmuşdu. Onun kəsilmiş saçlarından sonra parik düzəldildi. Həmin parik “Pyotrun mum fiqurunun başına qoyulmuşdur. Fiqur Ermitajda saxlanır.

Eyni məqsəd daşıyan başqa aktlar da təkvarislik haqqında fərmanı təsbit edirdi. Aktlardan birində hesabı və həndəsəni bilməyən zadəgan övladlarına evlənmək qadağan olundu. Başqa bir akt qvardiya polklarında sıravi əsgər kimi xidmət etməyən zadəganlara zabit rütbəsi almağa icazə vermirdi. Qeyrilərinin yeddi il hərbi xidmətdən, 10 il mülki xidmətdən, yaxud 15 il ticarətlə məşğul olduqdan sonra malikanələr əldə etmək ixtiyarı var idi. Heç yerdə xidmət etməyənlərə və ticarətlə məşğul olmayanlara “ölən günədək” kənd almaq qadağan edilirdi.
Pyotr zadəganları xidmətə cəlb etmək üçün daha bir vasitəyə əl atmışdı. O, vaxtaşırı baxışlar keçirirdi. Bəzən bu məqsədlə müəyyən zadəgan qrupları çağırılırdı. Məsələn, 1713-cü ildə əvvəlki iki il ərzində xidmətə gəlməmiş fərari zadəganlar üçün baxış təyin olunmuşdu. 1714-cü ildə 13 yaşında və 13 yaşından yuxarı zadəgan övladları çağırılmışdılar. İlk baxış ümumi xarakter daşıyırdı. Yaşından və tutduğu vəzifədən asılı olmayaraq, bütün zadəganlar baxışa gəlməli idilər. Birinci baxış – onun barəsində heç bir sənəd qalmamışdır – 1715-ci ildə keçirilmişdi. Başqa bir baxış 1721-ci ildə təşkil edilmişdi. Onun barəsində formaca yeknəsəq olan çoxlu anket qalmışdır. Həmin anketlər indiyədək öyrənilməmişdir.

rlayan vəzir heç ağlına gətirmirdi ki, Şafirovun cibində çarın tərtib etdiyi təlimat var. Təlimat vitse-kansleri daha böyük güzəştlərə getməyə vəkil edirdi. Sülh müqaviləsi bağlanması xətrinə Pyotr ələ keçirilən bütün əraziləri nəinki türklərə, həm də isveçlilərə qaytarmağa hazır idi. Üstəlik, çar, hətta Pskovu, “əgər Pskov azlıq etsəydi, başqa əyalətləri də” isveçlilərə güzəştə gedəcəkdi.
Bu təlimat Şafirova iyulun 10-da, yəni türklərin ordugahına getdiyi ərəfədə təqdim olunmuşdu. Ertəsi gün, vəzir və Şafirov müqaviləni hələ imzalamamışdan əvvəl çapar Pyotrun yeni sərəncamını vitse-kanslerə çatdırdı. Sərəncamdan məlum olurdu ki, rusların ordusunda vəziyyət olduqca ağırdır. Çar yazırdı: “Əgər sülhdən söz salsalar, onda nə istəsələr razılaşın, əsir düşməndən başqa”. Əsirlikdən yaxa qurtarmaq üçün çar hər yeri: Azovu, Taqanroqu, Baltik dənizinin sahillərini – ölkəyə iki Azov, iki Narva, Lesnaya və Poltava yürüşləri bahasına başa gəlmiş bütün torpaqları qaytarmağa razılaşırdı. Pyotrun çox qiymətləndirdiyi “Behişt” ilə birlikdə İnqriya da qurban verilirdi.

Rusiyanın Baltik dənizinə çıxmaq uğrunda mübarizəsi üçün Avropada əlverişli şərait yaranmışdı. Avropanın ən qüdrətli dövlətləri əvvəlcə müharibəyə hazırlıq görürdülər, sonra isə uzun çəkən silahlı münaqişəyə başlayırdılar. İspan varisliyi uğrunda müharibəyə (1701-1714) İspaniyanın sonsuz kralı II Karlın ölümü səbəb oldu. İspaniya taxt-tacının avropadakı və onun hüdudlarından kənardakı ucsuz-bucaqsız torpaqlarını bölüşdürmək üçün Fransa və onun əleyhinə çıxan koalisiya – feodal-mütləqiyyətçi Avstriyadan və qüdrətli dəniz dövlətləri İngiltərədən və Hollandiyadan ibarət koalisiya mübarizəyə başladılar. İspan varisliyi uğrunda başlanmış mübarizə vuruşan tərəflərin qüvvələrini Avropanın şimal-şərqindəki münaqişədən yayındırırdı.
Beləliklə, Şimal ittifaqı yaradılmışdı, indi isə İstanbuldan səbirli xoş xəbərlər gözləmək qalırdı. Hələlik, 1699-cu ilin axırında Pyotr daha iki yeniliyi həyata keçirdi: 19 və 20 dekabr tarixli fərmanlara görə, illərin hesabı dünyanın yarandığı gündən deyil, İsa peyğəmbərin doğulduğu gündən aparılacaq, yeni il isə sentyabrın 1-dən yox, yanvarın 1-dən başlanacaqdı, yəni vaxt Avropanın bir çox ölkələrində hesablandığı qayda ilə hesablanacaqdı. Yanvarın 1-i günündə illərin köhnə hesabı ilə 7208-ci ilin dörd ayı tamam olmuşdu, illərin yeni hesabı ilə 1700-cü il başlanmışdı.

XVII yüzillikdə Rusiya geridə qalmış bir ölkə idi. Bu geriliyin kökləri monqol-tatar əsarəti dövrünə gedib çığır. Qərbi Avropanın qabaqcıl ölkələrindən asılılıq XVII əsrin əvvəllərində, təsərrüfat sarıdan daha çox inkişaf etmiş rayonlar Polşa-İsveç müdaxiləçiləri tərəfindən viran edildiyi bir vaxtda daha da artmışdı. Yaraları sağaltmaq işğalçıların vurduqları zərəri ləğv etmək ü

Pyotr məktublarında “dəstəyə” mənsub şəxslərə təklifsiz müraciət edirdi, həm də bu təklifsizliyin ünvan sahibi ilə yaxınlıq dərəcəsini əks etdirirdi.