ЕР ЕДІГЕ

Біздің қазақта атақты, даңқты үш батыр болған. Бірі – ер Едіге, бірі – қара Қыпшақ Қобланды, бірі – тамадан шыққан Шора батыр. Осы үшеуі – өз бетімен көшіп-қонып жүрген жандар.

Ұры қартайса, сопы болады,

Қар қартайса, бибі болады.

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

Шал қартайса, жасындағы

Көрген-білгенін былшылдап,

Ертекшіл болады

Біздің қазақта атақты, даңқты үш батыр болған. Бірі – ер Едіге, бірі – қара Қыпшақ Қобланды, бірі – тамадан шыққан Шора батыр. Осы үшеуі – өз бетімен көшіп-қонып жүрген жандар.

Ұры қартайса, сопы болады,

Қар қартайса, бибі болады.

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

Шал қартайса, жасындағы

Көрген-білгенін былшылдап

басқаның қолынан келмейді деген соң, ұшқыр перілерді жұмсап алдыртыпты. “Тоқтылық тонауы жоқ” жалаң бұт, жалаң аяқ, өн-бойында көрген жан жиренбейтін жері жоқ, кісі көрерлік түрі жоқ, бір сұмпиған дейді. Құдай жұмысын түсірген соң амал бар ма?!

– Мына қызымды жазып, оңалтып беріңіз, – депті.

– Менің сенің қызыңда не ақым бар, өзіңде не ақым бар? Бұлар дәрет алатұғын суыма шомылып, суымды арамдап кетті. Және мен талып қалып, сол таң намазым қаза болды. Өмірімде бір намаз қаза қылған жоқ едім, соның орнын толтыр, – депті.

– Олай болса, бір

Біздің қазақта атақты, даңқты үш батыр болған. Бірі – ер Едіге, бірі – қара Қыпшақ Қобланды, бірі – тамадан шыққан Шора батыр. Осы үшеуі – өз бетімен көшіп-қонып жүрген жандар.

Ұры қартайса, сопы болады,

Қар қартайса, бибі болады.

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

Шал қартайса, жасындағы

Көрген-білгенін былшылдап,

Ертекшіл болады – дағы, –

Демекші, ер Едігеден естігенімді сөйлейін. Ер Едігенің сөзі деп қариялар тақпақ қылып айтып отырушы еді:

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Ел шетіне жау келсе,

10. «Мен шығайын» дер екен.

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Өзінен бір жас үлкен болса,

“Әзізім, сіз білесіз” дер екен.

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Едіге деген ер екен.

Елдің қамын жер екен.

Өзінен бір жас кіші болса,

20. “Ботам, сен тұра тұр,

Мен сөйлеймін” дер екен.

“Едіге деген ер дүрмін,

Үзілмес жібек кендірмін.

Өзі білмегенге,

Білгеннің тілін алмағанға,

Еменнен шоқпар шекесіне,

Шық еткізетұғын мен дүрмін”,

– дейді екен.

Қазақ үш жүз деген атқа ілінбей, елдігі, жұрттығы көзге көрініп, білінбей жүрген күнде, қазақ ортасында Бабай Түкті Шашты Әзіз делінген диуана болыпты. Қаратау маңайында, Мыңжылқы деген таудың бауырында, бір бұлақта дәрет алып, намаз оқуы үшін меншікті мекен-жай қылып жүріпті. Бір күні, таң сәріден, алаңқарақта дәрет алайын деп келе жатса, үш жалаңаш қыз суға шомылып, біріне-бірі су шашып, ойнап жүріпті. Бұрын жалаңаш әйел көрмеген диуана қалпақтай түсіп, талып қалыпты. Манағы үш қыздың бірі де қалпақтай түсіпті.

Сөйтсе, олар пері патшаның қыздары екен. Аққу болып, сау екі қыз талған қызды көтеріп алып, ұшып кетіпті.

Еліне, жұртына апарған соң, бақсы-балгерлерін жидырып, бал аштырған екен. Адамзаттан шыққан әулиенің назары түскен екен. Сол әулие өзі жазып босатпаса, басқаның қолынан келмейді деген соң, ұшқыр перілерді жұмсап алдыртыпты. “Тоқтылық тонауы жоқ” жалаң бұт, жалаң аяқ, өн-бойында көрген жан жиренбейтін жері жоқ, кісі көрерлік түрі жоқ, бір сұмпиған дейді. Құдай жұмысын түсірген соң амал бар ма?!

– Мына қызымды жазып, оңалтып беріңіз, – депті.

– Менің сенің қызыңда не ақым бар, өзіңде не ақым бар? Бұлар дәрет алатұғын суыма шомылып, суымды арамдап кетті. Және мен талып қалып, сол таң намазым қаза болды. Өмірімде бір намаз қаза қылған жоқ едім, соның орнын толтыр, – депті.

Жә, бұл Түркістанды шауып, талап жатқанда Тоқтамыстың бір күңі жас босанып, бір ұл тауып жатыр екен. Ер Едіге соны көрген соң:

– Байғұс, мүсәпір балаңды өлтіріп алма, – деп, құлындаған қулық құла биені беріп кеткен екен. Сол биеден туған құлын ат болып, күңнен туған ұл азамат болып және сол баланың аты Кейқуат болып, Едігенің қарт басқан кезі болып, жалғыз баласы Нұралы қайтып қарасын көрместей болып кеткенін әбден біліпті.

Тоқтамыстың кегін Едігеден алу үшін Кейқуат атқа мінді дейді. Сонда Едіге мен Кейқуат кездесіп қалғанда Едіге сөйлеген екен:

– Әй, бәрекелді-ай!

50. Қап, әттеген-ай!

Қулықтан туған құлаша

Ат боларын білмедім.

Күңнен туған Кейқуат

Жат боларын білмедім.

Қулық туған құланша

Ат боларын білгенде,

Күңнен туған Кейқуат

Жат боларын білгенде,

Ноқтадан басын кеспес пе ем,

60. Жөргекте көзін теспес пе

БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН

БАТЫРЛАР ЖЫРЫ

ЕР ЕДІГЕ

Біздің қазақта атақты, даңқты үш батыр болған. Бірі – ер Едіге, бірі – қара Қыпшақ Қобланды, бірі – тамадан шыққан Шора батыр. Осы үшеуі – өз бетімен көшіп-қонып жүрген жандар.

Ұры қартайса, сопы болады,

Қар қартайса, бибі болады.

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

Шал қартайса, жасындағы

Көрген-білгенін былш

«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН

БАТЫРЛАР ЖЫРЫ

ЕР ЕДІГЕ

Біздің қазақта атақты, даңқты үш батыр болған. Бірі – ер Едіге, бірі – қара Қыпшақ Қобланды, бірі – тамадан шыққан Шора батыр. Осы үшеуі – өз бетімен көшіп-қонып жүрген жандар.

Ұры қартайса, сопы болады,

Қар қартайса, бибі болады.

Бүркіт қартайса, тышқаншы болады.

Шал қартайса, жасындағы

Көрген-білгенін былшылдап,

Ертекшіл болады – дағы, –

Демекші, ер Едігеден естігенімді сөйлейін. Ер Едігенің сөзі деп қариялар тақпақ қылып айтып отырушы еді:

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Ел шетіне жау келсе,

10. «Мен шығайын» дер екен.

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Өзінен бір жас үлкен болса,

“Әзізім, сіз білесіз” дер екен.

Едіге деген ер екен,

Елдің қамын жер екен.

Едіге деген ер екен.

Елдің қамын жер екен.

Ақымақтың тізгіні – құлағы, ғақылдың тізгіні – көңілі, ақымақ не нәрсені естісе, естігеніне қанағат қылады, қатықтай, сүттей ұйып тұра алмайды. Ғақылды не нәрсені естісе, естіуіне қанағат қылмайды, ғақылына салып, көңілінің дауалауына тоқтайды. Бұрынғылардан қалған үлгілі сөз бар: “Батыр деген бір барақ ит, екі қатынның бірі табады, би деген ақсарағат, ілуде бір-ақ қатын табады”,