Şah ve sultan

Taleyin hökmünə bax ki, bunu deyən də, dinləyən də Uzun Həsənin bacısı Xədicə bəyimin oğlu, kürəkəni Şeyx Heydərlə doğmaca qızı Aləmşah banudan olma nəvələri idi

Bütün müharibələr əvvəl-axır danışıq və barışıqla bitir. Zəfərlə tamamlanan bütün savaşların qalibi və məğlubu olur. “Şah və Sultan” romanının onurğasını təşkil edən Çaldıran cənginin isə qalibi yoxdur. İki qardaş bir-birini boğazlayanda ölən də, öldürən də qardaş olur. Romanda Osmanlı sarayındakı sünni Can Hüseynlə Səfəvi sarayındakı şiə Ağa Həsənin əkiz qardaş və birinin ölümünün digərinin əlindən olması məhz bu faciənin rəmzidir. Xüsusən, hadisələrin gedişində bu əkiz qardaşların bir-birini əvəzləməsi məqamı uğurlu bədii tapıntıdır. Aydındır ki, qardaş qırğınında qalibdən və qalibiyyətdən bəhs etmək otaq dilimiz adına faciə, dinimiz naminə günahdır.

“Ağıllı kişinin gözü işinin sonunu görər!”

“Peyğəmbərimiz zamanın küfr məclisləri ilə əlaqədar “Dininiz pulunuz, qibləniz qadınlarınızdır”, buyurmadımı? Mühiddin-i Ərəbi də buna əsaslanıb, “tapdığınız ayağımın altındadır” deməklə,

Yenə də arzulamaqla arzuları həyata keçirmək arasında böyük fərqlər olduğunu heç yadımdan çıxarmıram.

Bir də unutma, hər şəfəq əlində fənərlə gələn oğru kimidir, ömürləri oğurlayıb aparır. Sayıq ol!...”

Çaldıran səhrasına günortaüstü vaxtı gələ bildik. Qarşı təpələrin yamacında Osmanlının bəyaz sarıqları və keçə başlıqları axşam qaranlığında görünməz olana qədər hey

Qurdlarım, igidlərim!... Bu gün sizə deyəcəklərimi heç deməmək istərdim, amma inciyəm, çox inciyəm, elə buna görə, hər nə ki, deyəcəyəm, diqqətlə dinləyin. Mən ki, Sultan Səliməm!... Və siz ki, Sultan Səlim əsgərlərinsiniz!... Əgər düşmənimiz Şah İsmayıl əsgərini belə bir yola salsa, onlar şahları üçün coşub-daşan selə, yanan oda heç etiraz eləmədən girərdilər. Şah: “Kəs!” – desə, uşaqlarını öz əlləri ilə kəsər, Şah öl desə, min dəfə dirilib yenidən ölərdilər. Siz isə qərar vermək haqqını əvvəlcədən mənə versəniz də indi məqsədimizə mane olur, otağıma ox atır, güllə sıxırsınız. Soruşuram sizdən, qulluq törəsi budurmu: igidlik adəti budurmu?!... Sultana bağlılıq iddiası yalnız sözdədirmi?!... Arvad-uşaq dərdi və narahatlığı ilə əli-qolu bağlı olanlar, evlərində rahat döşəklərini düşünənlər!... Bu da yol, geri getsinlər və döşəli otaqlarında rahatlansınlar. Biz bu qədər yolu məqsədimiz hasil olmadan qayıtmaq üçün gəlmədik. Biz hələ də nəzərdə tutduğumuz yerə girmədik, düşmənlə qarşılaşmadıq, qayıtmaq ehtimalımız yoxdur,

Cəfər Çələbi onu bütün bəlalardan qoruyan ikinci nikahlı əridir.

Sultan Taclıya dəli kimi aşiq olduğunu, hər an vüsalını istədiyini onun gözəlliyini vəsf edən qəzəllərində dilə gətirsə də, real həyatda Bəhruzədən uzaq dayanır. Gücü-qüdrəti ilə aləmi lərzəyə salan bu “aslanı”, özünün də bir qəzəlində etiraf etdiyi kimi, “bir gözləri ahu zəbun edir”. Lakin ölüm döşəyində belə, Sultan Taclının gələcək taleyinə biganə qalmır. Onun Təbrizə aparılmasını tənbehləyir.

Şah İsmayıl bir tərəfdən “isməti ayaqlar altına düşdüyü” üçün Taclını öldürməyə İstanbula muzdlu qatil göndərir. Digər tərəfdən

Yazıçı romanın ilk cümlələrindən buna işarə edir: “Ey yolçu, sevgiyə doğru get, ta ki həqiqətə çatasan!”.
Bu kəlamı Xətainin