Mezhep ve Devlet

Şah İsmail’in Safevi Devleti, hem din anlayışı, hem askeri yapısıyla tam bir Türkmen aşiret devleti olarak kurulmuştu.

Osmanlı ise, Türkmen geleneklerine dayalı olarak kurulduğu halde, devletin ve kent hayatının kurumlaşması (bu arada medrese) geliştikçe Türkmen hayat tarzından uzaklaşmakta, üstelik, Türkmenleri yerleşik hayata geçmeleri ve vergi vermeleri için zorlamaktadır.

Şah İsmail ve Yavuz bu iki farklı toplumsal yapının temsilcileri gibi çarpışmışlardır.

Yavuz Selim artık ordu ve bürokrasisiyle “devletleşmiş” bir yapının “sultan”ıdır.

Şah İsmail ise Oğuz-Türkmen aşiret geleneklerine dayanan bir sufi tarikat reisliğinden İran tahtının hükümdarlığına tırmanmıştır, hem ruhani-mistik, hem de siyasi bir liderdir...

Osmanlı’nın göçebe hayat tarzına getirdiği hukuki ve bürokratik sınırlamaların Türkmenleri daha da kızdırdığını belir‍

İsyanlarda asıl sebepler böyle sosyal ve siyasi niteliktedir; sırf mezhep farkından dolayı çıkan isyan ve çatışma yoktur. Mezhep farkı sosyal ve siyasi sebeplerle oluşan isyan potansiyelini hızlandırmak, belirginleştirmek, “ifade” etmek gibi roller oynamış gözüküyor.